2001 yılında yürürlüğe giren
4646 sayılı doğal gaz piyasası kanunu iddialı bir serbestleşme programı ortaya koymuştu. 2009 yılına
gelindiğinde, kanun hükümleriyle
ters bir şekilde BOTAŞ’ın ayrıştırılması tamamlanamamış, piyasa payı
da %20’ye çekilememişti.
2020’nin sonuna yaklaştığımız
şu günlerde BOTAŞ’ın bütünleşik
yapısı devam etmekte hem ithalatta hem de iç piyasa satışlarında
pazar payı %95’ler mertebesinde
bulunmaktadır.
Karar alıcılar tarafından serbestleşmenin istenilen düzeyde gerçekleştirilememesinin ana nedeni olarak yıllar boyunca BOTAŞ’ın (özel
sektör ithalatçılarını da buraya dahil
edebiliriz) ahiren imzalamış olduğu
uzun dönemli, ham petrol ve petrol
ürünlerine endeksli, yüksek al ya
da öde yükümlülükleri bulunan ve
üçüncü ülkelere gaz ihracını engelleyen anlaşmalar gösterildi.
Bu argüman bir ölçüde kabul
edilebilir, zira, bizatihi rekabeti engelleyen tedarik sözleşmelerinin
hakim olduğu piyasaları serbestleştirmek hiç de kolay değildir.
Ancak, AB örneklerine bakıldığında, iç piyasaya yönelik düzenlemelerin samimi ve kararlı bir şekilde
uygulandığı bir ortamda kontrat yapılarının süreleri dolmadan uluslararası tahkim ve mahkemeler yoluyla
değiştiği de vakidir.
Burada temel ilke, doğal gaz ticaretinin ticari ilkeler çerçevesinde
gerçekleştirilmesi, iç ya da dış siyasetin bir parçası haline getirilmemesidir.
Türkiye doğal gaz piyasasının serbestleşememesinin en önemli
nedeninin, doğal gazın sürekli hem
iç hem de dış siyasetin konusu haline getirilmesi olduğunu açık ve net
bir şekilde tespit etmeliyiz. Bu hususun altını sektör uzmanları olarak
çizmek durumundayız.
Dolayısıyla, bu noktadan hareket edecek olursak, 2021 yılı içerisinde, toplamda 16 bcm civarında
uzun dönemli kontratın sona erecek
olması, çok önemli bir husus olmakla birlikte piyasanın serbestleşmesi
için tek başına kesinlikle yeterli bir
parametre değildir.
Her şeyden önce, siyasi otoritenin piyasanın serbestleşmesi yönündeki kararının net olması, düzenlemelerin bu çerçevede yapılması,
piyasanın dominant oyuncusu olan
BOTAŞ’ın da ticari ve operasyonel
hareketlerinin, bu kararla uyumlu
şekilde gerçekleşmesi gerekir.
Halihazırda piyasada faaliyetleri
olan ya da Türkiye piyasasını takip
eden tüm oyuncular, söylemden
ziyade eylemde samimiyeti takip
etmektedirler. Dolayısıyla, serbestleşme yönündeki sinyallerin
söylemsel düzlemde kalmaksızın,
eylemlerle desteklenmesi gerekir.
Bu yöndeki sinyaller de salt mevzuatsal düzenlemeler ile verilemez.
Daha açık bir ifadeyle, Vadeli
Doğal Gaz Piyasasına yönelik gerçekleştirilen yasal düzenlemeler
başta olmak üzere ikincil mevzuat
alanında EPDK tarafından atılan
adımlar çok önemli olmakla birlikte, BOTAŞ’ın tedarik ve iç satıştaki
müşteri portföyü net ve açık bir
şekilde azaltılmadığı sürece gaz piyasasına kalıcı ve yeni yatırımcı çekmek çok mümkün olmayacaktır.
BOTAŞ’ın biten kontratlarını
tekrar uzatmayacağı ifade edilirken,
orta vadeli LNG kontratları imzalaması birbiriyle çelişen ifadeler olarak algılanmaktadır.
Ya da, Avrupa hublarına endeksli
LNG ithalatı izni fiili olarak sadece
BOTAŞ’a verilirken, benzer fiyat
formülleri ile gaz ithal etmek isteyen özel sektör şirketlerine BOTAŞ’ın al ya da öde yükümlülükleri
nedeniyle kırmızı ışık yakılması da
serbestleşme söylemleriyle uyum
teşkil etmemektedir.
Nasıl ki özel sektör şirketlerinin
al ya da öde yükümlülükleri BOTAŞ
açısından bağlayıcı bir husus değilse, BOTAŞ’ın al ya da öde yükümlülükleri de diğer ithalatçılar için
bağlayıcı olmamalı.
Öncelik, kim getirirse getirsin,
piyasanın rekabetçiliğine zarar vermediği sürece en ucuz gazın ülkeye
girmesi olmalı. Toplam fayda ve ülke
dışına daha az döviz çıkması ortak
payda olmalı.
Yukarıda verdiğim örnekleri çoğaltmak mümkün.
Uzun lafın kısası şu: Hem tedarikçiler hem de tüketiciler açısından 2021 yılının planlanması için
çalışmaların hızlandığı şu günlerde
gerçekçi öngörülerde bulunmak hiç
kolay olmuyor.
Serbestleşme söylemleriyle piyasadaki eylemler birbirlerini tamamlamıyor.
2021 yılında BOTAŞ’ın piyasadaki ağırlığının azalacağına, daha
rekabetçi bir modele geçileceğine
yönelik hiçbir somut gelişme ufukta
görünmüyor…
